Κριτική από τον τάφο

Συγκλονιστικό το άρθρο του ΒΗΜΑτος σχετικά με τις απόψεις του κινέζου ηγέτη Ζάο Ζιγιάνγκ, πρώην Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, ο οποίος τήρησε μια στάση πολύ διαφορετική από το κόμμα του (την κινεζική ελίτ βασικά) στις ταραχές της πλατείας Τιανανμέν το 1989.
Πραγματικά αξίζει καθώς έχει ήδη απλωθεί παγκοσμίως η άποψη πως η Κίνα ενδέχεται να αντικαστήσει την κυριαρχία των ΗΠΑ.

Το βιβλίο με τα απομνημονεύματα του Ζάο Ζιγιάνγκ που παρουσιάστηκε στο Χονγκ Κονγκ στις 14 Μαΐου 2009

Τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Ζάο Ζιγιάνγκ, πρώην Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, κυκλοφορεί το Μυστικό Ημερολόγιό του όπου καταδικάζει την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης στο Πεκίνο στις 4 Ιουνίου 1989 και υποστηρίζει τη μετατροπή του πολιτικού συστήματος της χώρας σε κοινοβουλευτική δημοκρατία

Στις πέντε το πρωί της 19ης Μαΐου 1989 ο Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας και πρωθυπουργός Ζάο Ζιγιάνγκ εμφανίστηκε στην πλατεία Τιανανμέν του Πεκίνου και απευθυνόμενος στους σπουδαστές που επί πολλές ημέρες διαδήλωναν εκεί και στους γύρω δρόμους τούς είπε πως θα έπρεπε να σταματήσουν την απεργία πείνας που είχαν αρχίσει προκειμένου να αφήσουν ανοιχτή την πόρτα του διαλόγου με την κυβέρνηση. Αφού τους ζήτησε συγγνώμη για τα σφάλματα και τις παραλείψεις της δικής του γενιάς, έδωσε το στίγμα του με τις παρακάτω φράσεις που έμειναν ιστορικές:«Ηρθαμε πολύ αργά»και«Δεν είστε σαν κι εμάς,εμείς είμαστε όλοι γέροι, για μας πλέον δεν έχει καμιά σημασία».

Σκληρή κριτική από τον τάφο

Ο Ζάο Ζιγιάνγκ,όταν ήταν ακόμη Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας,μιλάει με τηλεβόα στους διαδηλωτές φοιτητές στην πλατεία Τιανανμέν το πρωί της Παρασκευής 19 Μαΐου 1989

Αυτή έμελλε να είναι και η τελευταία δημόσια εμφάνισή του. Ο Ζάο Ζιγιάνγκ απομακρύνθηκε από το κόμμα και ως τον Ιανουάριο του 2005 που πέθανε, έζησε σε έναν άτυπο κατ΄ οίκον περιορισμό. Σχεδόν αμέσως μετά την αποχώρησή του από την Τιανανμέν επεβλήθη στρατιωτικός νόμος ερήμην του ιδίου, του κατ΄ εξοχήν αρμοδίου, σύμφωνα με το Καταστατικό του Κόμματος, να τον κηρύξει. Στις 4 Ιουνίου ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός της Κίνας έδωσε τέλος στην εξέγερση των σπουδαστών. Τα αιματηρά γεγονότα είναι γνωστά πλέον σε όλες τις λεπτομέρειές τους. Το μόνο που δεν είναι ξεκαθαρισμένο είναι ο ακριβής αριθμός των νεκρών. Τρία χρόνια μετά την καταστολή της εξέγερσης που προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση, ο παροπλισμένος πρώην πρωθυπουργός και Γενικός Γραμματέας του κόμματος αποφασίζει να καταθέσει τις απόψεις του για την εξέγερση, την καταστολή, τα γηραλέα στελέχη του κόμματος, τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και το πώς βλέπει τη μελλοντική πορεία της Κίνας. Επτά χρόνια αργότερα οι απόψεις αυτές συγκεντρώθηκαν σε βιβλίο που κυκλοφόρησε στις 19 του τρέχοντος μηνός, ενώ η επίσημη παρουσίασή του έγινε τέσσερις ημέρες νωρίτερα στο Χονγκ Κονγκ. Ο διεθνής Τύπος χαιρέτισε την έκδοση με τίτλους όπως «Ο Ζάο Ζιγιάνγκ μιλάει από τον τάφο του», αλλά οι ειδικοί στα θέματα που σχετίζονται με την ιστορία της σύγχρονης Κίνας υποστηρίζουν ότι η αξία του έγκειται στο γεγονός ότι αυτά που ήταν ήδη γνωστά επιβεβαιώνονται πλέον σε μεγάλο βαθμό.

Ο Ζάο Ζιγιάνγκ, λ.χ., χρησιμοποιεί τα πιο σκληρά επίθετα προκειμένου να χαρακτηρίσει τους υπερηλίκους του κόμματος που υποστήριξαν την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου και τη βίαιη καταστολή της εξέγερσης στην Τιανανμέν. Και τους κατονομάζει: Είναι ο Ντενγκ Χσιάο Πινγκ, ο Λι Χσινιάν, ο Γιάο Γιλίν, ο Χου Τσιαομού, ο Γουάνγκ Τσεν, ο Λι Πενγκ. Πλην του τελευταίου, οι υπόλοιποι πέθαναν στη δεκαετία του 1990.

Το μέλλον των μεταρρυθμίσεων
Ο θάνατος του Ζάο Ζιγιάνγκ το 2005 δεν σήμανε κανένα τέλος εποχής. Η Κίνα, ως την πρόσφατη οικονομική κρίση τουλάχιστον, συνέχιζε την ξέφρενη πορεία της οικονομικής της ανάπτυξης και για το τι θα συμβεί στο μέλλον προβλέψεις δεν διακινδυνεύει να διατυπώσει κανείς. Ωστόσο τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Τσάο Τσιγιάνγκ το ημερολόγιό του, που βλέπει στη Δύση το φως της δημοσιότητας, πέραν του ότι συνιστά μία εκ των έσω εξιστόρηση των όσων συνέβησαν στο Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας τη ματαμαοϊκή εποχή, επαναφέρουν το θέμα των πολιτικών μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο των νέων δεδομένων που διαμορφώνονται εξαιτίας της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, από την οποία όχι μόνο θα επιβραδυνθεί ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας αλλά υπάρχει σοβαρότατος κίνδυνος να αυξηθεί και η ανεργία στη χώρα. Το βιβλίο δεν συνίσταται από κείμενα που έγραψε ο Ζάο Ζιγιάνγκ, αλλά από το απομαγνητοφωνημένο υλικό τριάντα κασετών που μεταφράστηκε στα αγγλικά και έπειτα από σχετική επιμέλεια απέκτησε μορφή βιβλίου. Δεν γνωρίζουμε πώς οι κασέτες διοχετεύθηκαν στη Δύση ούτε και από ποιον. Αλλωστε στη σημερινή παγκόσμια κοινωνία αυτό δεν είναι διόλου δύσκολο- και ούτε σημαίνει τίποτε επί της ουσίας. Σημασία έχει το περιεχόμενο, από το οποίο προκύπτουν τρία βασικά συμπεράσματα: Πρώτον, ότι η αιματοχυσία στην πλατεία Τιανανμέν θα μπορούσε να αποφευχθεί. Δεύτερον, ότι ο ρόλος του Ζάο Ζιγιάνγκ στη διαμόρφωση και στην εφαρμογή των οικονομικών μεταρρυθμίσεων ήταν πολύ μεγαλύτερος από όσο πιστεύαμε ως σήμερα και, τρίτον, ότι ήταν από τους πρώτους που υποστήριξαν πως αν οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις δεν συνοδευθούν από αντίστοιχες πολιτικές, τότε δεν θα έχουν μέλλον. Και λέγοντας πολιτικές μεταρρυθμίσεις εννοεί βεβαίως την εγκαθίδρυση στην Κίνα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Απόψεις αυτού του είδους διατυπώνονται πλέον ανοιχτά στη Λαϊκή Κίνα- μολονότι είναι σαφέστατο ότι τις απορρίπτει η πλειοψηφία των μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το αίτημα ωστόσο παρουσιάζεται ώριμο και υποστηρίζεται από τα νεότερα στελέχη τόσο στο εσωτερικό του κόμματος όσο και στα ανώτερα κλιμάκια του κρατικού μηχανισμού, τα οποία αντιλαμβάνονται ότι ο μόνος τρόπος για να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα η δημοκρατία και να καταπολεμηθεί η διαφθορά είναι η καθιέρωση κοινοβουλευτικών διαδικασιών και ο πλήρης απογαλακτισμός του κόμματος από το μαοϊκό παρελθόν του. Ολα τούτα βεβαίως θα προσδιοριστούν σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία και κοινωνία.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Ηθελαν να καταστρέψουν ανθρώπους»

Ο Ζάο Ζιγιάνγκ στον κήπο του σπιτιού του το 1994

«Ετοίμασα το παραπάνω γραπτό υλικό τρία χρόνια μετά την τραγωδία της 4ης Ιουνίου (σ.σ.: 1989).Εχουν περάσει πολλά χρόνια από την τραγωδία αυτή.Από τους ακτιβιστές που συμμετείχαν στα γεγονότα,εκτός όσων διέφυγαν στο εξωτερικό,οι περισσότεροι συνελήφθησαν,ανακρίθηκαν επανειλημμένα και καταδικάστηκαν.Σήμερα η αλήθεια πρέπει να έχει διαλευκανθεί.Βεβαίως τώρα θα έπρεπε να έχει δοθεί απάντηση στα τρία παρακάτω ερωτήματα.

Πρώτον,εκτιμήθηκε τότε ότι το κίνημα των σπουδαστών ήταν “μια σχεδιασμένη συνωμοσία” αντικομματικών,αντισοσιαλιστικών στοιχείων που διέθεταν ηγεσία.Επομένως,θα πρέπει τώρα να ρωτήσουμε: Ποιοι ήταν αυτοί οι ηγέτες; Ποιο το σχέδιο; Ποια η συνωμοσία; Τι στοιχεία υπάρχουν που να το υποστηρίζουν; Ειπώθηκε επίσης ότι υπήρχαν “μαύρα χέρια” εντός του κόμματος.Ποια ήταν λοιπόν αυτά; Δεύτερον,ειπώθηκε ότι τούτο το γεγονός στόχευε στην ανατροπή της Λαϊκής Δημοκρατίας και του Κομμουνιστικού Κόμματος.Πού είναι τα τεκμήρια; Είχε λεχθεί τότε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μας ζητούσαν να διορθώσουμε μόνο τις ατέλειές μας,ότι δεν επιχειρούσαν να ανατρέψουν το πολιτικό μας σύστημα.Επειτα από τόσα χρόνια τι στοιχεία συγκεντρώσαμε μέσω των ανακρίσεων; Εγώ είχα δίκιο ή αυτοί; Πολλοί από τους ακτιβιστές για τη δημοκρατία που βρίσκονται στην εξορία λένε ότι πριν από την 4η Ιουνίου πίστευαν ακόμη ότι το Κόμμα μπορούσε να βελτιωθεί.Μετά την 4η Ιουνίου ωστόσο είδαν ότι δεν υπήρχε ελπίδα για το Κόμμα και μόνο τότε πήραν θέση εναντίον του.Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων οι σπουδαστές προέβαλαν πολλά συνθήματα και αιτήματα,αλλά το πρόβλημα του πληθωρισμού για κάποιον ανεξήγητο λόγο απουσίαζε,μολονότι ο πληθωρισμός ήταν ένα καυτό ζήτημα που θα μπορούσε εύκολα να προβληθεί πολύ έντονα και να προκαλέσει ανάφλεξη ολόκληρης της κοινωνίας.Αν λοιπόν τότε οι σπουδαστές επεδίωκαν να αντιπαρατεθούν στο Κομμουνιστικό Κόμμα γιατί δεν εκμεταλλεύθηκαν αυτό το ευαίσθητο ζήτημα; Αν η πρόθεσή τους ήταν να κινητοποιηθούν οι μάζες,δεν θα ήταν πιο εύκολο αν προβάλλονταν ερωτήματα σαν κι αυτό; Εκ των υστέρων είναι φανερό ότι ο λόγος που οι σπουδαστές δεν προέβαλαν το ζήτημα του πληθωρισμού ήταν γιατί γνώριζαν πως σχετιζόταν με το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων και αν προβαλλόταν με έμφαση προκειμένου να κινητοποιηθούν οι μάζες,θα μπορούσε να καταλήξει στο να παρεμποδίσει τη διαδικασία των μεταρρυθμίσεων.

Τρίτον,μπορεί να αποδειχθεί ότι το κίνημα της 4ης Ιουνίου ήταν “αντεπαναστατική αναταραχή”,όπως χαρακτηρίστηκε; Οι σπουδαστές συμπεριφέρονταν με τάξη.Πολλές αναφορές δείχνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις όπου ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός δεχόταν επιθέσεις,συχνά οι σπουδαστές ήταν εκείνοι που προσέτρεχαν να τον υπερασπιστούν.Μεγάλος αριθμός από κατοίκους της πόλης εμπόδιζαν την είσοδο του στρατού στην πόλη.Γιατί; Ηθελαν μήπως να καταλύσουν το πολίτευμα;

Φυσικά, όποτε μεγάλος αριθμός ατόμων εμπλέκεται,θα υπάρχει πάντοτε μια ελάχιστη μειονότητα μέσα στο πλήθος που ίσως επιτεθεί στον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό.Η κατάσταση ήταν χαοτική.Είναι πολύ πιθανόν κάποιοι χούλιγκαν να εκμεταλλεύθηκαν την κατάσταση προκειμένου να προκαλέσουν φασαρίες,πώς όμως μπορούν οι πράξεις αυτές να αποδοθούν στην πλειονότητα των πολιτών και των σπουδαστών; Ως τώρα απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν έχει δοθεί.

Ενα άλλο ζήτημα ήταν το πώς θα έπρεπε να χειριστεί κανείς τους ανθρώπους που εμπλέκονταν σε όλα αυτά.Η Εκστρατεία Αντιφιλελευθεροποίησης δεν ήταν απλώς ένα θεωρητικό ζήτημα.Οι μεγαλύτεροι πονοκέφαλοί μου προέρχονταν από το αν θα έπρεπε να τιμωρηθούν άνθρωποι,από το πώς θα περιοριζόταν το κακό που είχε προκληθεί στους ανθρώπους και από το πώς θα περιορίζαμε τον αριθμό όσων είχαν υποφέρει.Από την αρχή της εκστρατείας κάποια υπέργηρα κομματικά στελέχη υποστήριζαν με ενθουσιασμό την εκστρατεία και ήθελαν να τιμωρήσουν έναν σωρό ανθρώπους.Ο Ντενγκ Χσιάο Πινγκ πίστευε πάντοτε πως εκείνοι που προωθούσαν τη διαδικασία φιλελευθεροποίησης στο εσωτερικό του κόμματος θα έπρεπε να τιμωρηθούν αυστηρά.Το ίδιο πίστευε ο Γουάνγκ Ζεν και άλλοι υπερήλικοι.Ανθρωποι σαν τον Ντενγκ Λικούν και τον Χου Τσιαομού ήταν ακόμη σκληρότεροι.Ηθελαν να αρπάξουν την ευκαιρία να καταστρέψουν κάποιους ανθρώπους και να νιώσουν ικανοποίηση στη συνέχεια.

Χαράξαμε το σωστό μονοπάτι
Ο λόγος για τον οποίο είχα τόσο έντονο ενδιαφέρον για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και αφοσιώθηκα στην προσπάθεια να βρω τρόπους ώστε να αναλάβω την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων αυτών ήταν γιατί ήμουν αποφασισμένος να εξαλείψω την ασθένεια του οικονομικού συστήματος της Κίνας στη ρίζα του.Χωρίς κατανόηση της αναποτελεσματικότητας του οικονομικού συστήματος της Κίνας δεν θα μου ήταν προφανώς τόσο έντονη η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις.

Φυσικά αυτά που καταλάβαινα προηγουμένως σχετικά με το πώς θα προχωρούσαμε στη διαδικασία των μεταρρυθμίσεων ήταν ασαφή και επιφανειακά.Πολλές από τις προσεγγίσεις που πρότεινα μπορούσαν απλώς να περιορίσουν τα συμπτώματα- όχι να αντιμετωπίσουν τα θεμελιακά προβλήματα.

Εκείνο που παρουσιαζόταν ως ηλίου φαεινότερο σχετικά με το πώς θα απαλλασσόμασταν από την αναποτελεσματικότητα της κινεζικής οικονομίας ήταν πως το σύστημα έπρεπε να μετατραπεί σε μια οικονομία της αγοράς και ότι το πρόβλημα των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας θα έπρεπε να λυθεί.Αυτό επήλθε ως παράγωγο της πρακτικής εμπειρίας μόνον έπειτα από μια μακρά διαδοχή βημάτων μπρος και πίσω.

Ποιο ήταν όμως το θεμελιώδες πρόβλημα; Στην αρχή δεν έμοιαζε ξεκάθαρο.Η αίσθησή μου γενικά ήταν μόνο πως θα έπρεπε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα.Αφότου έφτασα στο Πεκίνο η καθοδηγητική αρχή μου όσον αφορά την οικονομική πολιτική ήταν όχι η μονοσήμαντη επιδίωξη να βελτιωθούν οι δείκτες παραγωγής,ούτε ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης,αλλά το πώς θα εύρισκα έναν τρόπο ώστε ο κινεζικός λαός να απολαμβάνει συγκεκριμένη ανταμοιβή για την εργασία του. Αυτό ήταν το σημείο εκκίνησης.Αύξηση του ποσοστού ανάπτυξης κατά 2% ή 3% ετησίως μπορεί να θεωρείται εξαιρετική για τα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά έθνη,αλλά ενώ η δική μας οικονομία αναπτυσσόταν σε ποσοστό 10% ετησίως,τα επίπεδα διαβίωσης του λαού μας δεν είχαν βελτιωθεί.

Οσον αφορά το πώς θα χαρασσόταν αυτός ο νέος δρόμος δεν διέθετα εξ αρχής ένα πρότυπο ούτε και είχα κάποια συστηματική ιδέα κατά νου.Ξεκίνησα μόνο με την επιθυμία να βελτιώσω την οικονομική αποτελεσματικότητα. Αυτή η επιθυμία,αυτή η πεποίθηση,υπήρξε πολύ σημαντική.Το σημείο εκκίνησης ήταν: υψηλότερο επίπεδο αποτελεσματικότητας και οι άνθρωποι να διαπιστώνουν το πρακτικό κέρδος με τα ίδια τους τα μάτια.Εχοντας αυτό ως στόχο,βρέθηκε κι ένας ικανοποιητικός τρόπος έπειτα από πολλή έρευνα.Χαράξαμε σταδιακά το σωστό μονοπάτι».

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=56&artId=269681&dt=24/05/2009