Η σύγχρονη ματιά στην Ελλάδα και στους Έλληνες

Θεωρώ ότι η ματιά που ρίχνουν οι ξένοι στην χώρα μας είναι ότι πιο αντικειμενικό υπάρχει!

Πάμε λοιπόν!

Καφενείον η Ελλάς...
Πώς μας βλέπουν δέκα ξένα βιβλία
«Οταν ρωτήσεις έναν Ελληνα «Τι κάνεις», θα σου πει «τρέχω!», αλλά αν τον καλέσεις για καφέ θα καθίσει μερικές ώρες». Οι ξένοι τουριστικοί οδηγοί εγκαταλείπουν τα στερεότυπα της γραφικότητας για τους Ελληνες και την Ελλάδα, αλλά υιοθετούν νέα κλισέ.
Η «Κ» εξέτασε δέκα βιβλία της τελευταίας γενιάς και παρουσιάζει το πώς μας βλέπουν οι ξένοι.

Οι οδηγοί που διαβάσαμε
Wallpaper, Athens City Guide (Phaidon)
Style City Athens (Thames & Hudson)
Greece, Lonely Planet
Time Out Athens
Culture Smart Greece
It’s all Greek to Me, John Mole (Nicholas Brealy Publishing)
It’s all Greece to Me, John F. L. Ross (Athens News)
Athens, John L. Tomkinson (Anagnosis)
Athens, Michael LLewelyn Smith (Signal Books)
Best of Athens, Lonely Planet
(Τους οδηγούς μάς προμήθευσε το Βιβλιοπωλείο Ελευθερουδάκης)


Οι Ελληνες; Ολη μέρα στα καφενεία...
Τα καινούργια κλισέ για μας, τη χώρα, την πόλη μας, όπως τα διαβάσαμε σε δέκα ξένους τουριστικούς οδηγούς
Της Μαργαριτας Πουρναρα
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 μάς έξυσαν μια παλιά πληγή. Εβγαλαν προς τα έξω τη δίψα των Ελλήνων να αγαπηθούν επιτέλους τόσο για το σύγχρονό τους πρόσωπο, όσο και για το ένδοξο, μακρινό παρελθόν. Αυτή η ανάγκη αντικατοπτρίστηκε σε δεκάδες νέους τουριστικούς οδηγούς που γράφτηκαν εκείνη την περίοδο. Εκτός από τα εκτενή λήμματα για την Ακρόπολη και την Αρχαία Αγορά, προσπαθούσαν να ορίσουν την ταυτότητα ενός λαού σε μια περίοδο μεταβατική. Ποιοι είμαστε; Πώς βλέπουμε τη θέση μας στον κόσμο; Ποια είναι η καθημερινότητά μας; Τι είδους πόλη είναι η Αθήνα;
Ηταν σαφές. Επιτέλους θρυμματίστηκε το στερεότυπο μιας χώρας της οποίας οι κάτοικοι είχαν συνήθως τη μορφή ενός καλοκάγαθου Κυκλαδίτη που φωτογραφίζεται με το γαϊδαρό του σε καρτ ποστάλ ή ενός ρασοφόρου που ποζάρει με μια γάτα δίπλα από γλάστρες με φουντωμένους βασιλικούς. Η Ελλάδα των Summer Lovers του ’80 δεν υπάρχει πια. Τα παλιά κλισέ έφυγαν αλλά όπως φαίνεται αντικαταστάθηκαν από νέα. Ποιοι είμαστε τελικά, στα μάτια των ξένων; Η «Κ» διάβασε τους καλύτερους και δημοφιλέστερους ταξιδιωτικούς οδηγούς για να δει πώς σκιαγραφείται το προφίλ των Ελλήνων. Σκιαγραφείται με διαπιστώσεις ουσιαστικές και απλές που ωστόσο θα μας ξαφνιάσουν. Ιδού…

Mια μεγαλούπολη - χωριό.
H αρχή είναι σχεδόν πάντα ευχάριστη. Αλλωστε είμαστε το λίκνο του δυτικού πολιτισμού. Ετσι, οι εισαγωγικές σελίδες για την ιστορία μας διανθίζονται με ρητά που είπαν μεγάλοι άνδρες για την Ελλάδα, τους ανθρώπους και τα μνημεία της: «Το μέρος που προτιμώ περισσότερο απ’ όσα έχω δει» (Λόρδος Βύρων), «Απ’ όλους τους λαούς οι Ελληνες ονειρεύτηκαν το όνειρο της ζωής καλύτερα» (Γκαίτε), «Ο Παρθενώνας είναι το τελειότερο ποίημα σε μάρμαρο» (Λαμαρτίνος). Ομως το κλέος του παρελθόντος δεν αρκεί στους τουρίστες που θα ήθελαν να μάθουν σε τι λογής τόπο πηγαίνουν. Κάπου εκεί, αρχίζει να φαίνεται το αληθινό μας ψυχογράφημα που μπορεί να μη μας είναι και τόσο ευχάριστο.
Οι περισσότεροι από τους οδηγούς περιγράφουν την Αθήνα ως μια μεγαλούπολη που έχει καρδιά χωριού (Athens Style City, Thames & Hudson), με αύρα τριτοκοσμικής μητρόπολης (Αthens, του Michael Llewellyn Smith, τέως Βρετανού πρέσβη στην Αθήνα) ενώ ο λιλιπούτειος και στυλάτος οδηγός του Wallpaper που κυκλοφόρησε πρόσφατα δίνει έναν πιο ολοκληρωμένο ορισμό: «Μια μη συστηματική μείξη του νέου και του παλιού, του ανατολικού και του δυτικού στοιχείου, που δεν έχουν μεταξύ τους εχθρότητα, αλλά συνυπάρχουν» για να καταλήξει ότι σε λίγα χρόνια θα γίνουμε μια πολυεθνική πόλη. Την κατάσταση συνοψίζει ο αρχιτέκτονας Ανδρέας Κούρκουλας στον Time Out, που επιμένει ότι πρόκειται για μια πρωτεύουσα «με τέλειο σώμα αλλά χάλια ρούχα».

Ολοι συγγενείς.
Με βασικό προτέρημα την ιδιαίτερα χαμηλή εγκληματικότητα, η Αθήνα όχι μόνο θυμίζει αλλά λειτουργεί και ως χωριό, όπου οι συγγενικές σχέσεις έχουν μεγάλη σημασία. Kάποιοι οδηγοί, με πρωτοστατούντα εκείνον της Time Out Athens, στέκονται στο θέμα του νεποτισμού και του κληρονομικού δικαιώματος στην πολιτική μας σκηνή λέγοντας ότι ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως αλλά και η υπουργός Εξωτερικών (σε κάποιες περιπτώσεις που έχουν γραφτεί παλαιότερα, η Ντόρα Μπακογιάννη αναφέρεται ως δήμαρχος) ανήκουν σε ιστορικά τζάκια. Εξαιρείται ο Κώστας Σημίτης που χαρακτηρίζεται ως «Mr Clean» της πολιτικής μας ή ως Blairite για τον τρίτο δρόμο του σοσιαλισμού που προσπάθησε να ακολουθήσει όπως ο Μπλερ.
Η έμφαση στις οικογενειακές σχέσεις τονίζεται και στη μικροκλίμακα της καθημερινότητας. Ο οδηγός «Culture Smart Greece» γράφει ότι με βάση μια έρευνα το 72% των Ελλήνων θέλουν να μένουν στο ίδιο σπίτι με τους γονείς και τα παιδιά και ότι μπορεί να μην είσαι σπουδαίος σε κοινωνικό επίπεδο, αλλά πάντα θα είσαι «κάποιος» για την οικογένειά σου.

Πάμε για καφέ;
Σύμφωνα με τους οδηγούς (και τα υπό διαμόρφωση νέα στερεότυπα για τον λαό μας), οι κάτοικοι του τεράστιου αυτού χωριού, που απλώνεται από την Πεντέλη ώς τον Πειραιά, έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: είναι πάντοτε αγχωμένοι, φορούν όλοι μαύρα ρούχα («σαν φυλή που πενθεί»), είναι εργατικοί για να αντέξουν το υψηλό κόστος ζωής. Προ πάντων πίνουν πολλούς καφέδες και τα βράδια το ρίχνουν έξω: «Ολη η πόλη δείχνει να κινείται με καύσιμο την καφεΐνη και τα τσιγάρα». «Οταν ρωτήσεις έναν Ελληνα “Τι κάνεις”, θα σου πει “τρέχω!” αλλά αν τον καλέσεις για καφέ θα καθίσει μερικές ώρες». Στους οδηγούς επισημαίνεται ότι στην ιεροτελεστία του φραπέ και του φρέντο συζητιούνται σημαντικά θέματα των ανθρωπίνων σχέσεων και ανταλλάσσονται πληροφορίες, οπότε «αν κάποιος σας πει να πάτε για καφέ να είστε προετοιμασμένοι για όλα» ή επίσης «τελικά στη χώρα αυτή οι γυναίκες λύνουν τα προβλήματα και οι άνδρες πίνουν ατέλειωτους καφέδες», όπως γράφει και ο έγκυρος Lonely Planet.
Τα καφέ με την πιο σικ πελατεία είναι ως γνωστόν στο Κολωνάκι: «Αν όμως δεν έχετε τσάντα από επώνυμο σχεδιαστή, τζιπ, έναν κούκλο για συνοδό, τότε καλύτερα να μην πάτε στη γειτονιά», λέει με ακραίο χιούμορ το Time Out. Στα πάνω τους είναι το Γκάζι, το Μεταξουργείο και του Ψυρρή ως εναλλακτικοί πόλοι, αναβαθμίζοντας το θέμα των συνοικιών στους οδηγούς, οι οποίοι παλαιότερα αναφέρονταν μόνο σε 2-3 σημεία της πόλης που προσέφεραν επιλογές για τη βραδινή ζωή.
Μουσεία και αρχαίο δράμα. Σε γενικές γραμμές υπάρχει καλή παρουσίαση των μουσείων και αρκετών γκαλερί. Σημείο αναφοράς είναι και το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ με τη διαφορά ότι το τοποθετούν στην παλαιότερή του διεύθυνση στο Νέο Ψυχικό και όχι στη Νέα Ιωνία.
Σταθερές αξίες παραμένουν το Ηρώδειο και η Επίδαυρος. Αλλωστε, το αρχαίο δράμα «μόνο βαρετό δεν είναι», γράφει το Τime Out, συμπληρώνοντας: «Ο Ταραντίνο θα χλώμιαζε μπροστά στη βία και στην οξεία κοινωνική κριτική». Ο ίδιος οδηγός δεν μιλάει μόνο για τα αμφιθέατρα, αλλά και για τα στάδια. Εχει μια σελίδα αφιερωμένη στο ελληνικό ποδόσφαιρο όπου με παραδείγματα και ημερομηνίες αναφέρεται πως οι καλύτερες ελληνικές ομάδες έχουν τους οπαδούς ως μοχλό πίεσης στην πολιτεία, ενώ δεν υπάρχει «αξιοπρεπής τουαλέτα» σε ελληνικό γήπεδο. Οσο για τη συμπεριφορά των οπαδών, αρκείται στο εξής ευθύβολο σχόλιο: «Μπορεί να μην καταλαβαίνετε τι τραγουδάνε οι φίλαθλοι στο γήπεδο, αλλά συνήθως έχει να κάνει με σεξουαλικές πράξεις στις οποίες εμπλέκονται άμεσοι συγγενείς των παικτών της αντίπαλης ομάδας».
Μόλυνση, αδέσποτα... Οι περισσότεροι οδηγοί μιλούν με τα καλύτερα λόγια για τις παραλίες και τα τοπία μας, αλλά δεν ξεχνούν να κάνουν νύξεις για το θέμα της μόλυνσης («Αν η Μελίνα Μερκούρη είχε βουτήξει σήμερα στα νερά του Πειραιά για το “Ποτέ την Κυριακή” δεν θα είχε ζήσει όσο έζησε!») και τα αδέσποτα όπου ναι μεν τα φροντίζουμε, αλλά δεν τα στειρώνουμε γιατί το θεωρούμε ταμπού («Οι Ελληνες άνδρες θεωρούν ότι ευνουχίζονται οι ίδιοι αν πάνε το ζώο στον κτηνίατρο»). Παρατηρήσεις μάς γίνονται και για το θέμα της προσβασιμότητας των αναπήρων σε πολλά μέρη και βέβαια τις απατεωνιές που κάνουν συχνά οι οδηγοί ταξί.

...και συμπάθεια.
Τελικά, τι μας κάνει τόσο συμπαθείς; Την απάντηση την δίνει στον Time Out ο άνθρωπος που ταυτίστηκε με την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, Δημήτρης Παπαϊωάννου: «Η Αθήνα είναι μια τερατώδης, χαοτική πόλη. Δεν θα γίνει ποτέ ένα πολιτισμένο μέρος όπου θα έρχεσαι με τα παιδιά σου. Πρέπει να την επισκέπτεσαι για τη θαυμάσια φρενήρη ενέργειά της και τα μνημεία της», ενώ ο Lonely Planet σημειώνει: «Παρότι οι Ελληνες έχουν την αίσθηση της πολιτιστικής ανωτερότητας, παραμένουν κυνικοί, ανασφαλείς και αμυντικογενείς ως προς τη θέση τους στον κόσμο». Ο δημοσιογράφος Τζον Ρος που ζει στην Ελλάδα και έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «It’s all Greece to me» δεν μας κοιτάζει αφ’ υψηλού, αλλά φαίνεται να έχει μπει στο πετσί μας: «Οταν γνωρίζετε τους Ελληνες, παραμερίστε τις πιο ακατέργαστες πλευρές τους και θα ανακαλύψετε μια πλούσια, βαθιά ουσία όπως ένα άγαλμα που ανακάλυψε το χέρι του Πραξιτέλη μέσα σε ένα σκληρό κομμάτι πεντελικού μαρμάρου».

Διασκεδάζουμε λες και δεν υπάρχει αύριο
Ειδική μνεία γίνεται για τα μπουζούκια αλλά και τα σκυλάδικα (dog houses, dog clubs, καθώς οι τραγουδίστριες ουρλιάζουν σαν σκύλοι) για τα οποία το Time Out αναφέρει ότι «είναι μια συναρπαστική εμπειρία αν ασχολείται κανείς με κοινωνική ανθρωπολογία αλλά όχι για να ακούσει καλή μουσική». Εκεί πάντως, μας βγαίνει και η «βαλκανική πτυχή του χαρακτήρα μας, η οποία μας ωθεί να διασκεδάσουμε λες και δεν υπάρχει αύριο». Η ποπ σκηνή υπάρχει σε όλους τους οδηγούς. Η Αννα Βίσση είναι η Ελληνίδα Μαντόνα, η Πέγκυ Ζήνα η ελληνική εκδοχή της Μπρίτνεϊ Σπίαρς, ο Μιχάλης Χατζηγιάννης είναι ο top of the pop και ο Σάκης Ρουβάς ο χορός μέχρι καρδιακής προσβολής. Επισημαίνεται δε ότι η συνήθεια να σπάμε πιάτα έχει αντικατασταθεί με το να πετάμε λουλούδια.

Η Βαλαωρίτου... 5η Λεωφόρος
Υπάρχουν βέβαια και οδηγοί, όπως ο Athens Style City, που δείχνουν χειρουργικά τις πιο ωραίες μας πτυχές αλλά οι υπερβολές του χαλάνε τελικά την υπέρκομψη εικόνα που θέλει να περάσει. Σταχυολογούμε:
Ο πιο γνωστός Ελληνας κομμωτής Βαγγέλης Χατζής προσεγγίζει τον πελάτη του, «όπως ένας ζωγράφος το θέμα του»· τα καφέ της Βαλαωρίτου θυμίζουν εκείνα στη Φομπούρ Σεντ Ονορέ στο Παρίσι και την 5η λεωφόρο της Νέας Υόρκης· οι Αθηναίοι πηγαίνουν στο μπαρ Εν Δελφοίς για predinner cocktails· στην παραλιακή «έξοχα μαυρισμένοι νέοι το γλεντάνε μέχρι το πρωί»· τα πουλερικά και τα ψάρια στη Βαρβάκειο θυμίζουν «ολλανδικές νεκρές φύσεις». Αν τον ξεφυλλίσει ένας ξένος θα ενθουσιαστεί με την υπεραισθητικοποιημένη του προσέγγιση μέσα από τα ακριβά εστιατόρια, τα μπουτίκ ξενοδοχεία, τις γκαλερί και τα μπαρ (όπως το Μπαλτάζαρ, «όπου δεν μπορεί κανείς να αποφασίσει τι είναι πιο ωραίο, το μέρος ή οι θαμώνες»). Οταν όμως έρθει τελικά στην Αθήνα, μάλλον δεν θα πιστεύει στα μάτια του. Τούτο δεν σημαίνει ότι οι περισσότεροι οδηγοί προσπαθούν να εξωραΐσουν την εικόνα μας. Αντιθέτως, κρατούν μια αντικειμενικά ουδέτερη στάση, με αιχμές και κοπλιμέντα.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_24/06/2007_231568